Repressiya dáwiri qurbanları miyrasın jáne de tereń úyreniw hám olardıń atın máńgilestiriw, repressiya siyasatınıń sebepleri hám qayǵılı aqıbetlerin tereń úyreniw, olardı haqıyqıy ráwishte kórsetip beriw maqsetinde mámleketimizde bir qansha jumıslar alıp barılmaqta. 31-avgust repressiya qurbanların eslew kúni, «Sheyitler esteligi» estelik kompleksi hám jámiyetlik fondı, Qaraqalpaqstan Respublikası hám barlıq wálayatlarda muzeyler shólkemlestirildi, muzeylerde, mektep hám joqarı oqıw orınlarında “Eslew múyeshi” shólkemlestirilip, “Eslew kitabı” baspadan shıǵarıldı, sonıń menen birge ilimiy teoriyalıq hám ámeliy konferenciyalar ótkerilip ilimiy izertlew jumısları da alıp barılmaqda. 1937-1938 jıllarda Qaraqalpaqstan ziyalılarınıń aldıńǵı wákilleri alımlar, jazıwshılar, kórkem óner hám mádeniyat xızmetkerleri qırıp taslandı. NKVD organları áne usı qorqınıshlı jıllarda aǵartıwshı xızmetkerler, transport, densawlıqtı saqlaw hám xalıq xojalıǵınıń basqa tarawlarında islegen bir neshe mıńlaǵan adamlarǵa «xalıq dushpanı» tamǵasın basıp, ayawsız jaza sharaların qollap kelgen.
Qaraqalpaq mámleketlik universiteti quramındaǵı Repressiya qurbanların eslew muzeyi direktorı A.Qudiyarov muzey xızmetkerleri A.Alimbetov, R.Buranov, B.Keunimjaevlar usı jılı 19-20 mart kúnleri Nóqis qalası Besperde kóshesi 60 jay turǵını, 1934-1938-jılları Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler keńesiniń baslıǵı lawazımında islegen “Xalıq dushpanı” tańbası menen jazıqsız qamaqqa alınǵan Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketshiligin tiklewge hám onın ekonomikası, sociallıq salaları menen mádeniyatınıń rawajlanıwına óziniń salmaqlı úlesin qosqan el perzenti Jumabay Qurbanovtıń qarındası, Fatima Qurbanovanıń aqlıq balası Berdibaev Dastan Rustamovichtiń shańaraǵında bolıp onıń uy arxivindegi Jumabay Qurbanovqa tiyisli 1930-jıllardaǵı jeke súwretleri, jumıs islegen dáwirdegi yaǵnıy Qızketken (házirgi doslıq) kanalı, Kattaaǵar kanalınıń qurlısı, sol dáwirdegi xalıq xojalıǵınıń jaǵdayın kórsetiwshi súwretlerden nusqalar, Jumabay Qurbanov hám onıń tuwısqanlarınıń turmısı haqqında maǵlıwmatlar jazıp alındı, sonıń menen birge J.Qurbanovtıń basqada tuwısqanlarınan tariyxımız, muzey ushın maǵlıwmatlar alıw boyınsha baǵdarlar belgilenip alındı.
Jumabay Qurbanov 1906-jılı Tórtkúl qalasında dúnyaǵa keledi. 1925-jılı Orenburg qalasındaǵı qarjı, bank tarawı xızmetkerlerin tayarlaytuǵın kursqa oqıwǵa jiberiledi. 1927-jılı elge kelip lawazımlı jumıslarda isley baslaydı. Sol jıllardaǵı tariyxıy hújjetlerdi aqtarıp kórgenimizde Jumabay Qurbanov Respublikalıq baspasóz xızmetine de belsene qatnasqanı belgili boldı. Ol ekonomika hám qarjı máselesinde bir qatar jumıslar alıp barıw menen birge jergilikli qánigeler tayarlawǵada ayrıqsha kewil bóledi. Onıń belsene háreketleri nátiyjesinde 1936-1937-jılları avtonomiyalı respublikada islew ushın joqarı hám arnawlı orta maǵlıwmatqa iye alpıstan aslam Rossiya hám Ukrainadan medicina xızmetkerlerin jiberedi. Sonday-aq, J.Qurbanov awqamnıń kóplegen iri kárxanaları menen ministrliklerinde bolıp, Qaraqalpaqstan Respublikasınıń ekonomikası menen sociallıq jaǵdayın rawajlandırıw ushın kóp máselelerdi sheshiw arqalı bir qatar nátiyjelerge erisken.
Usınday azamatlıq jiger menen óz xalqı, eli ushın ayanbay islep atırǵan Jumabay Qurbanov aradan kóp ótpey 1938-jılı iyelep turǵan wazıypasınan tiykarsız bosatıladı. Kóp qıynawlardan keyin oǵan eń awır jaza atıw jazasın qollanadı. Al, sudtıń húkimi 1941-jıl 28-iyul kúni orınlanǵan. 1956-jılı J.Qurbanovtıń isin qayta qarap shıǵılıp, onıń is-háreketinde jınayat belgileri joq ekenligi dálillenip tolıq aqlawshı juwmaq shıǵarıladı. Elim dep, jurtım dep sheyit ketken insanlardıń atların anıqlaw hám aqlaw, olardıń islegen xızmetlerin úyreniw úgit násiyat etiw, keń jámiyetshilikikke tanıtıw tek muzey xızmetkerleri emes barlıq jámiyetimiz aǵzalarınıń wazıypası ekenligin, usı arqalı ata-babalarımızdıń basıp ótken tariyxıy jolın, islegen xızmetlerin ósip kiyatırǵan jas áwladqa úlgi sıpatında kórsetip barsaq jaslardıń bilim ilim úyreniwi, watansúyiwshilik ruwxın elede bayıtadı dep oylaymız.
Baxtiyar Keunimjaev
Berdaq atındaǵı QMU quramındaǵı
“Repressiya qurbanların eslew muzeyi”
xızmetkeri
